Απολογισμός της Εκδήλωσης για τον Παπαδιαμάντη
Λίγες μέρες πριν από το «Το Πάσχα το ρωμέϊκο», το «Κοινοτικόν» διοργάνωσε σε μια κατάμεστη αίθουσα στην Αγορά Αργύρη, εκδήλωση-αφιέρωμα στη διαχρονικότητα του μεγάλου Σκιαθίτη δημιουργού, του δικού μας Παπαδιαμάντη. Η εκδήλωση εντάσσεται σε ένα πλαίσιο πρωτοβουλιών του «Κοινοτικόν», που αφορούν στον πολιτισμό, στη συλλογική μας αυτογνωσία και στην αγωνία για την κοινή μας πατρίδα: τη γλώσσα. Στόχος της συγκεκριμένης ήταν να αποτελέσει την αρχή μια σειράς δράσεων, με σκοπό να αναδειχθεί η διαχρονική συνέχεια του ελληνικού λόγου σε όλες του εκφάνσεις. Από τον Όμηρο, τους τραγικούς ποιητές, τον Θουκυδίδη, τον Πλάτωνα, τον Αριστοτέλη, τους βυζαντινούς λογίους και την εκκλησιαστική υμνογραφία, στον Ερωτόκριτο, στο δημοτικό τραγούδι, στον Μακρυγιάννη, στον Σολωμό, στον Παπαδιαμάντη, στον Ρίτσο και στον Ελύτη. Πολλές οι στάσεις, ένα όμως το ταξίδι… Ταξίδι συνυφασμένο με την ιστορική περιπέτεια του ίδιου του ελληνισμού.
Τον χρειαζόμαστε σήμερα τον Παπαδιαμάντη. Την έχουμε ανάγκη τη διαυγή, διεισδυτική του ματιά. Τον θυμόμαστε κάθε φορά που διαπιστώνουμε τη γλωσσική πενία των παιδιών, των μαθητών μας κι εμάς των ίδιων. Τον αναζητούμε κάθε φορά που σκαλίζουμε να βρούμε πού καταχωνιάσαμε τη ρωμέικη λαϊκή μας ψυχή. Τον αναζητούμε συχνότερα, πλέον, τον κυρ-Αλέξανδρο… Τώρα που έσφιξαν τα πράγματα… Ζόρικη εποχή η σημερινή… Το ίδιο κι η δική του… Αλλιώτικο, βέβαια, το σκηνικό, διαφορετικοί οι άνθρωποι. Κοινές, κατά βάθος, οι αγωνίες και τα βάσανα. Κοινές οι χαρές και λύπες. Αν, όμως, ξύσουμε λίγο πιο επίμονα την επιφάνεια… Αν αποθέσουμε για λίγο τον αστικό μας μανδύα, ίσως μπορέσουμε να δούμε και γύρω μας τη Φιλιώ τη Ματαρώνα, τη θεια Φλωρού, τη Χριστίνα τη δασκάλα, τον καπετάν Γιαννάκο τον Συρμαή, το γερο-Μαρή τον Βαβδινό... Κάπου ανάμεσά μας περιμένουν αυτόν που θα τους βγάλει από τη ανωνυμία, για να μοιραστούν μαζί μας τους πόθους, τα πάθη και τις αγωνίες τους. Τις αγωνίες ενός λαού που ψάχνει ακόμα τα πατήματά του…
Τη γνωρίζει καλά την εποχή μας ο Παπαδιαμάντης… Κι εμάς ακόμα καλύτερα… Καθρέφτης μας είναι… Τους ξέρει για τα καλά και τους «εμπόρους των εθνών» που μας διαφεντεύουν. Όπως κι εμείς, έτσι κι αυτός με πόνο διαπιστώνει, πως ο λαός που πολέμησε για να βρει την ελευθερία του μετά την Επανάσταση «απλώς και μόνον μετήλλαξεν τυράννους». Τον διέγνωσε νωρίς τον πιθηκισμό και τη ξενομανία μας. Πάσχισε να μας θυμίσει το μέτρο… Ἄγγλος ἢ Γερμανὸς ἢ Γάλλος δύναται νὰ εἶναι κοσμοπολίτης ἢ ἀναρχικὸς ἢ ἄθεος ἢ ὅ,τιδήποτε. Ἔκαμε τὸ πατριωτικὸν χρέος του, ἔκτισε μεγάλην πατρίδα. Τώρα εἶναι ἐλεύθερος νὰ ἐπαγγέλλεται, χάριν πολυτελείας, τὴν ἀπιστίαν καὶ τὴν ἀπαισιοδοξίαν. Ἀλλὰ Γραικύλος τῆς σήμερον, ὅστις θέλει νὰ κάμῃ δημοσίᾳ τὸν ἄθεον ἢ τὸν κοσμοπολίτην, ὁμοιάζει μὲ νᾶνον ἀνορθούμενον ἐπ᾽ ἄκρων ὀνύχων καὶ τανυόμενον νὰ φθάσῃ εἰς ὕψος καὶ φανῇ καὶ αὐτὸς γίγας γράφει στο «Λαμπριάτικο ψάλτη».
Ο Γρηγόρης Ξενόπουλος ξεκαθαρίζει: … περιφρονητικά τον ονομάζουν ηθογράφο, ενώ είναι ένας μεγάλος ψυχογράφος και δημιουργός. Βρίσκουν στενό τον ορίζοντά του, ενώ το έργο του, αυτό το σκιαθίτικο, είναι κόσμος ολόκληρος, και φωνάζουν πως δεν υπάρχουν «ιδέες», εκεί που δεν έπρεπε να βλέπουν παρά την ιδέα της τέχνης, την αλήθεια και την ομορφιά".
Συμπληρώνει ο Παλαμάς συνοψίζοντας τα χαρακτηριστικά της διηγηματογραφικής του φυσιογνωμίας: «ένα περιβόλι είναι ο κόσμος που μας παρουσιάζει στις ιστορίες του... Παντού τα συγκεκριμένα και τα χειροπιαστά, ζωγραφιές των πραγμάτων, όχι άρθρα... Πρόσωπα, όχι δόγματα. Εικόνες, όχι φράσεις. Κουβέντες, όχι κηρύγματα, διηγήματα, όχι αγορεύσεις».
Ευχή μας, ν’ ανταμώνουμε συχνότερα με την τέχνη του… Μήπως κι έτσι ανταμώσουμε νωρίτερα τον εαυτό μας…
Καλή Ανάσταση!
(Το παραπάνω κέιμενο αποτελεί μέρος της εισήγησης του συντονιστή της εκδήλωσης και μέλους του Κοινοτικόν, φιλολόγου Κώστα Γιωτσόπουλου)
Νίκος Καροῦζος - Ὁ ἀκέραιος κὺρ Ἀλέξανδρος
Θαμνώδη ρήματα καὶ φύλλα καταπράσινα τῆς γλώσσας.
Μεγάλος ἄνθρωπος κι ἀνέσπερος ποὺ κράτησε
τὸν πόνο στὸ σωστό του τὸ ὕψος
ἀγνοώντας καὶ δημοτικισμοὺς καὶ μαρξισμοὺς καὶ μόδες
ἀγνοώντας τὰ ἑκάστοτε μορμολύκεια
τὴν ἀσίγαστη γενικότητα τῶν πιθήκων
ἀγνοώντας τὸν αἰώνα τῆς καλπάζουσας ἐξυπνάδας
ὁ ἀνοξείδωτος.
Ἤδη τὰ θύματα τῆς προόδου ποὺ πρόωρα σκουριάζει
πᾶνε στὴν πατρίδα του τὴ Σκιάθο
κι ἀγοράζουν ἐλπίζοντας οἰκόπεδα
πᾶνε γιὰ λίγο ἀεράκι, γιὰ λίγη θάλασσα καὶ φρέσκο φεγγάρι.
Μὰ εἶν᾿ ἀδύνατο νὰ κοροϊδέψουμε τὴ ρημαγμένη φύση
μὲ ξυπόλητα Σαββατοκύριακα καὶ μὲ τροχόσπιτα.
Ὁ ἀκέραιος κὺρ Ἀλέξανδρος
ἐκεῖνος ὁ περιούσιος Παπαδιαμάντης
καὶ τὸ κεράκι μας ἀκόμη δὲν τὸ θέλει.
(1972)